
ความหมายของพุทธศาสนสุภาษิต “ผู้โกรธ ย่อมไม่รู้อรรถ”
พุทธศาสนสุภาษิต “ผู้โกรธ ย่อมไม่รู้อรรถ” มาจากพระบาลีบทว่า กุทฺโธ อตฺถํ น ชานาติ. (องฺ. สตฺตก. ๒๓/๙๙.) มีความหมายว่า คนที่กำลังโกรธ มักขาดสติปัญญา ไม่สามารถรับรู้ เข้าใจ หรือพิจารณาเนื้อหา สาระ หรือความหมายที่แท้จริงของเรื่องราวต่างๆ ได้อย่างถูกต้อง
อธิบายขยายความได้ดังนี้:
- “ผู้โกรธ” หมายถึง บุคคลที่กำลังอยู่ในสภาวะอารมณ์โกรธ ขุ่นเคือง ไม่พอใจ
- “ย่อมไม่รู้อรรถ” หมายถึง ไม่สามารถเข้าใจเนื้อหา ความหมายที่แท้จริง หรือสาระสำคัญของเรื่องราว เหตุการณ์ หรือคำพูดต่าง ๆ ได้
ความโกรธส่งผลอย่างไรต่อการรับรู้และเข้าใจ “อรรถ”?
เมื่อคนเราโกรธ จิตใจจะขุ่นมัว ถูกอารมณ์โกรธบดบัง สติปัญญาจะลดลง ทำให้ขาดความสามารถในการคิดวิเคราะห์อย่างมีเหตุผล ส่งผลให้เกิดสิ่งเหล่านี้:
- การรับรู้ที่บิดเบือน: ความโกรธเปรียบเสมือนแว่นสีดำ เมื่อเราสวมแว่นนี้ เราจะมองเห็นสิ่งต่างๆ ผิดเพี้ยนไปจากความเป็นจริง ตีความคำพูดและการกระทำของผู้อื่นในแง่ร้าย แม้ว่าเจตนาของเขาอาจจะดีก็ตาม
- การขาดสมาธิ: ความโกรธทำให้จิตใจฟุ้งซ่าน ไม่สามารถจดจ่ออยู่กับเรื่องราวที่เกิดขึ้นตรงหน้าได้ ทำให้พลาดรายละเอียดสำคัญ และไม่สามารถทำความเข้าใจเนื้อหาได้อย่างถ่องแท้
- การใช้อคติในการตัดสิน: เมื่อโกรธ คนเรามักจะตัดสินสิ่งต่างๆ ด้วยอคติ ไม่ได้พิจารณาตามหลักเหตุผลและความเป็นจริง ทำให้เกิดการตัดสินใจที่ผิดพลาด
- การปิดกั้นการเรียนรู้: ความโกรธทำให้จิตใจปิดรับข้อมูลใหม่ๆ ไม่เปิดใจรับฟังความคิดเห็นที่แตกต่าง ทำให้พลาดโอกาสในการเรียนรู้และพัฒนาตนเอง
“อรรถ” ในที่นี้ หมายถึงอะไรได้บ้าง?
“อรรถ” ในบริบทนี้สามารถหมายถึงสิ่งต่างๆ ได้หลากหลาย เช่น:
- ความหมายที่แท้จริงของคำพูด: คนที่กำลังโกรธอาจเข้าใจคำพูดของผู้อื่นผิดไปจากเจตนาที่แท้จริง
- เจตนาที่แท้จริงของการกระทำ: คนโกรธอาจมองการกระทำของผู้อื่นในแง่ร้าย โดยไม่พิจารณาถึงเจตนาที่แท้จริง
- สาระสำคัญของเรื่องราว: คนโกรธอาจพลาดประเด็นสำคัญของเรื่องราว เพราะมัวแต่จดจ่ออยู่กับอารมณ์ของตนเอง
- เหตุผลและผลลัพธ์ที่แท้จริง: คนโกรธอาจไม่สามารถวิเคราะห์สถานการณ์อย่างเป็นกลาง และไม่สามารถคาดการณ์ผลลัพธ์ที่ตามมาได้อย่างถูกต้อง
- ธรรมะหรือความจริงของชีวิต: คนโกรธจะถูกกิเลสครอบงำ ทำให้ไม่สามารถเข้าถึงแก่นแท้ของธรรมะ หรือความจริงของชีวิตได้
ดังนั้น สุภาษิตบทนี้จึงเป็นคำเตือนใจให้เรารู้จักระงับความโกรธ ฝึกฝนสติ เพื่อให้จิตใจสงบ และสามารถรับรู้ เข้าใจสิ่งต่างๆ ได้อย่างถูกต้องตามความเป็นจริง การมีสติรู้เท่าทันอารมณ์โกรธ จะช่วยให้เราสามารถพิจารณาเรื่องราวต่างๆ ได้อย่างมีเหตุผล นำไปสู่การตัดสินใจที่ถูกต้อง และการดำเนินชีวิตอย่างมีความสุข