
ความหมายของพุทธศาสนสุภาษิต “ผู้โกรธ ย่อมไม่เห็นธรรม”
พุทธศาสนสุภาษิต “ผู้โกรธ ย่อมไม่เห็นธรรม” มาจากพระบาลีบทว่า กุทฺโธ ธมฺมํ น ปสฺสติ. (องฺ. สตฺตก. ๒๓/๙๙.) มีความหมายลึกซึ้งว่า คนที่ตกอยู่ในห้วงอารมณ์โกรธ จะไม่สามารถมองเห็น เข้าใจ หรือเข้าถึงหลักธรรม ความจริง ความถูกต้อง และความดีงามทั้งหลายได้
อธิบายขยายความได้ดังนี้:
- “ผู้โกรธ” หมายถึง บุคคลที่กำลังจมอยู่ในอารมณ์โกรธ เคียดแค้น ไม่พอใจ ถูกความโกรธครอบงำจิตใจ
- “ย่อมไม่เห็นธรรม” หมายถึง ไม่สามารถเข้าถึง เข้าใจ หรือปฏิบัติตามหลักธรรมคำสอน ความจริง ความดีงาม ความถูกต้อง และความยุติธรรม
“ธรรม” ในที่นี้หมายถึงอะไร?
“ธรรม” ในบริบทนี้มีความหมายกว้าง ครอบคลุมถึง:
- หลักคำสอนของพระพุทธเจ้า: เช่น อริยสัจ 4, มรรคมีองค์ 8, ไตรลักษณ์ ซึ่งเป็นแนวทางในการดำเนินชีวิตเพื่อดับทุกข์
- ความจริงตามธรรมชาติ: เช่น กฎแห่งกรรม, การเปลี่ยนแปลง (อนิจจัง), ความไม่เที่ยง (ทุกขัง), ความไม่มีตัวตน (อนัตตา)
- ความดีงาม ความถูกต้อง: เช่น ความเมตตา กรุณา ความซื่อสัตย์ ความยุติธรรม
- สภาวะจิตที่สงบ ปราศจากกิเลส: สภาวะที่จิตเป็นอิสระจากความโลภ โกรธ หลง
ทำไมความโกรธจึงบดบัง “ธรรม”?
เมื่อความโกรธเกิดขึ้น จิตใจจะถูกครอบงำด้วยอารมณ์ด้านลบ ส่งผลให้:
- ขาดสติ: ความโกรธทำให้ขาดสติยั้งคิด ขาดความยับยั้งชั่งใจ ทำอะไรไปตามแรงอารมณ์
- ปัญญาทึบ: ความโกรธบดบังปัญญา ทำให้คิดวิเคราะห์อย่างมีเหตุผลไม่ได้ มองไม่เห็นทางออกที่ถูกต้อง
- จิตใจขุ่นมัว: ความโกรธเปรียบเสมือนโคลนตมที่ทำให้จิตใจขุ่นมัว ไม่ใสสะอาด ไม่สามารถมองเห็นสิ่งต่างๆ ตามความเป็นจริง
- ยึดติดอัตตา: ความโกรธมักเกิดจากการยึดติดในตัวตน ความต้องการของตนเอง เมื่อไม่ได้ดังใจก็โกรธ ทำให้มองไม่เห็นความจริงว่าทุกสิ่งล้วนไม่เที่ยง
- เต็มไปด้วยอคติ: ความโกรธทำให้เกิดอคติ มองโลกในแง่ร้าย ตัดสินผู้อื่นอย่างไม่เป็นธรรม
ผลของการ “ไม่เห็นธรรม” เพราะความโกรธ:
เมื่อไม่เห็นธรรมเพราะความโกรธ ย่อมนำไปสู่:
- การกระทำที่ผิดพลาด: ตัดสินใจผิดพลาด พูดจาทำร้ายผู้อื่น สร้างความเดือดร้อนให้ตนเองและผู้อื่น
- การสร้างกรรมไม่ดี: การกระทำที่เกิดจากความโกรธ มักเป็นอกุศลกรรม นำไปสู่วิบากกรรมที่ไม่ดีในภายภาคหน้า
- การเวียนว่ายตายเกิด: หากไม่สามารถละความโกรธ และกิเลสอื่นๆ ได้ ย่อมต้องเวียนว่ายตายเกิดในสังสารวัฏอย่างไม่มีที่สิ้นสุด
- ความทุกข์: ความโกรธเป็นบ่อเกิดของความทุกข์ ทั้งทุกข์ทางกายและทุกข์ทางใจ
สรุป:
สุภาษิต “ผู้โกรธ ย่อมไม่เห็นธรรม” จึงเป็นคำสอนที่เตือนใจให้เรารู้เท่าทันอารมณ์โกรธ ฝึกฝนสติ เจริญเมตตา เพื่อให้จิตใจสงบ ไม่ถูกความโกรธครอบงำ เมื่อจิตใจสงบ ใสสะอาด ปราศจากความโกรธ เราจึงจะสามารถเข้าถึง เข้าใจ และปฏิบัติตามหลักธรรม นำไปสู่การดำเนินชีวิตที่ถูกต้อง ดีงาม และมีความสุขอย่างแท้จริง