
ความหมายของพุทธศาสสุภาษิต
“ความได้เป็นมนุษย์ เป็นการยาก”
พุทธศาสนสุภาษิต “ความได้เป็นมนุษย์ เป็นการยาก” มาจากพระบาลีบทว่า กิจฺโฉ มนุสฺสปฏิลาโภ. (ขุ. ธ. ๒๕/๓๙.) ป็นคำสอนที่เน้นย้ำถึงคุณค่าและความพิเศษของการเกิดเป็นมนุษย์ในทางพระพุทธศาสนา ไม่ได้หมายความว่าการเกิดเป็นมนุษย์เป็นไปไม่ได้ แต่เป็นการเปรียบเทียบถึงความยากลำบากเมื่อเทียบกับการเกิดในภพภูมิอื่นๆ
ความหมายโดยละเอียด:
- ความได้เป็นมนุษย์: หมายถึง การเกิดในภพภูมิของมนุษย์ มีร่างกายและจิตใจที่เหมาะสมต่อการปฏิบัติธรรมและบรรลุธรรม
- เป็นการยาก: หมายถึง มีโอกาสน้อย หรือต้องอาศัยเหตุปัจจัยหลายอย่างประกอบกัน
เหตุผลที่ “ความได้เป็นมนุษย์ เป็นการยาก”
ในพระพุทธศาสนา อธิบายว่าการเวียนว่ายตายเกิดในสังสารวัฏนั้นมีหลากหลายภพภูมิ เช่น สัตว์นรก เปรต อสุรกาย สัตว์เดรัจฉาน มนุษย์ และเทวดา การที่จะได้เกิดเป็นมนุษย์นั้นต้องอาศัยกุศลกรรมที่สั่งสมมาในอดีตชาติหลายประการ ดังนี้
- การรักษากาย วาจา ใจ ให้บริสุทธิ์: การไม่ทำบาปอกุศลกรรม การทำความดี และการมีจิตใจที่ดีงาม
- การบำเพ็ญบุญกุศล: การทำทาน รักษาศีล และเจริญภาวนา
- การมีศีล 5: การรักษาสิกขาบท 5 ข้อ ได้แก่ การไม่ฆ่าสัตว์ ไม่ลักทรัพย์ ไม่ประพฤติผิดในกาม ไม่พูดเท็จ และไม่ดื่มสุราเมรัย
- การมีจิตใจที่ตั้งมั่นในคุณธรรม: การมีหิริโอตตัปปะ คือความละอายต่อการทำชั่ว และความเกรงกลัวต่อผลของบาปกรรม
เมื่อเทียบกับภพภูมิอื่นๆ เช่น สัตว์เดรัจฉาน ที่ต้องทนทุกข์ทรมานกับการถูกเบียดเบียน หรืออบายภูมิที่ต้องรับผลกรรมอันหนัก การเกิดเป็นมนุษย์ที่มีอิสระในการใช้ชีวิตและมีโอกาสในการปฏิบัติธรรมจึงถือว่ายาก
ความสำคัญของการได้เกิดเป็นมนุษย์:
การเกิดเป็นมนุษย์ถือเป็นโอกาสอันดีในการสร้างบุญกุศลและปฏิบัติธรรมเพื่อความหลุดพ้นจากทุกข์ เพราะมนุษย์มีคุณสมบัติพิเศษดังนี้
- มีสติปัญญา: สามารถคิดวิเคราะห์ แยกแยะผิดถูก และเรียนรู้ธรรมะได้
- มีอิสระในการเลือก: สามารถเลือกที่จะทำความดีหรือความชั่วได้
- มีร่างกายที่เหมาะสม: ร่างกายของมนุษย์เอื้อต่อการปฏิบัติธรรม เช่น การทำสมาธิ
- มีโอกาสได้พบพระพุทธศาสนา: ในช่วงเวลาที่พระพุทธศาสนายังคงอยู่
ดังนั้น เมื่อได้เกิดเป็นมนุษย์แล้ว จึงควรใช้ชีวิตให้คุ้มค่าด้วยการทำความดี ละเว้นความชั่ว และปฏิบัติธรรม เพื่อให้พ้นจากทุกข์ในที่สุด
ตัวอย่างเปรียบเทียบ:
พระพุทธเจ้าเคยเปรียบเทียบการเกิดเป็นมนุษย์กับเต่าตาบอดที่อยู่ในทะเลกว้างใหญ่ ทุกๆ ร้อยปีเต่าจะโผล่ขึ้นมาเหนือน้ำเพียงครั้งเดียว โอกาสที่เต่าจะสอดหัวเข้าไปในห่วงที่ลอยอยู่บนผิวน้ำนั้นยากฉันใด โอกาสที่สัตว์จะเกิดเป็นมนุษย์ก็ยากฉันนั้น
สรุป:
พุทธศาสนสุภาษิตนี้สอนให้เราเห็นคุณค่าของการเกิดเป็นมนุษย์ และกระตุ้นให้เราใช้ชีวิตอย่างมีสติ ไม่ประมาท และตั้งใจทำความดี เพื่อให้สมกับที่ได้เกิดมาเป็นมนุษย์ ซึ่งเป็นโอกาสอันดีในการสร้างกุศลและบรรลุธรรม
นอกจากนี้ ยังสอดคล้องกับหลักธรรมอื่นๆ ในพระพุทธศาสนา เช่น
- อริยสัจ 4: ความจริงอันประเสริฐ 4 ประการ ได้แก่ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ และมรรค ซึ่งเป็นหนทางแห่งการดับทุกข์
- มรรคมีองค์ 8: หนทางแห่งการดับทุกข์ ซึ่งประกอบด้วย สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ และสัมมาสมาธิ