
ความหมายของพุทธศาสนสุภาษิต
“ความรู้จักประมาณ ยังประโยชน์ให้สำเร็จทุกเมื่อ.”
พุทธศาสนสุภาษิตที่ว่า “ความรู้จักประมาณ ยังประโยชน์ให้สำเร็จทุกเมื่อ” หรือในภาษาบาลีใช้คำว่า “มตฺตญฺญุตา สทา สาธุ” (ว.ว.) เป็นสุภาษิตที่สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส สมเด็จพระสังฆราชเจ้าองค์ที่ ๑๐ ทรงนิพนธ์ไว้ เป็นคำสอนที่เน้นย้ำถึงความสำคัญของ “ความรู้จักประมาณ” หรือ “มัตตัญญุตา” ซึ่งเป็นคุณธรรมที่สำคัญประการหนึ่งในพระพุทธศาสนา ความหมายโดยละเอียดสามารถอธิบายได้ดังนี้
- ความพอดี: “ความรู้จักประมาณ” หมายถึง การรู้จักความพอดีในทุกๆ ด้านของชีวิต ไม่ว่าจะเป็นการบริโภคอาหาร การใช้จ่าย การพักผ่อน การทำงาน การคบคน หรือการปฏิบัติธรรม การรู้จักประมาณคือการไม่ทำอะไรที่มากเกินไปหรือน้อยเกินไป แต่ทำในสิ่งที่พอดี เหมาะสมกับตนเอง สถานการณ์ และกาลเวลา
- ความสำเร็จ: “ยังประโยชน์ให้สำเร็จทุกเมื่อ” หมายถึง การที่บุคคลมีความรู้จักประมาณ จะทำให้สามารถดำเนินชีวิตได้อย่างราบรื่น ประสบความสำเร็จในสิ่งที่ตั้งใจ และหลีกเลี่ยงปัญหาหรือความเดือดร้อนที่อาจเกิดขึ้นจากการทำอะไรที่เกินพอดี
- การบริหารจัดการชีวิต: ความรู้จักประมาณเป็นเสมือนหลักการบริหารจัดการชีวิตที่ดี ช่วยให้บุคคลสามารถใช้ทรัพยากรต่างๆ ที่มีอยู่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ และบรรลุเป้าหมายที่ตั้งไว้ได้อย่างยั่งยืน
- ความสุขและความสมดุล: การดำเนินชีวิตด้วยความรู้จักประมาณจะนำมาซึ่งความสุข ความสงบ และความสมดุลในชีวิต ทำให้บุคคลไม่ตกอยู่ในความทุกข์หรือความเดือดร้อนที่เกิดจากการทำอะไรที่เกินพอดี
ความหมายโดยเปรียบเทียบ:
สุภาษิตนี้เปรียบเสมือนการบอกว่า การเดินทางที่ราบรื่นและปลอดภัยคือการเดินทางด้วยความเร็วที่พอเหมาะ ไม่เร็วเกินไปจนเกิดอุบัติเหตุ และไม่ช้าเกินไปจนเสียเวลา เช่นเดียวกัน การดำเนินชีวิตด้วยความรู้จักประมาณจะนำมาซึ่งความสำเร็จและความสุข
ตัวอย่างการประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน:
- การบริโภค: การบริโภคอาหารแต่พอดี ไม่มากเกินไปจนทำให้อ้วนหรือเกิดโรคภัย และไม่น้อยเกินไปจนร่างกายขาดสารอาหาร
- การใช้จ่าย: การใช้จ่ายเงินอย่างเหมาะสม ไม่ฟุ่มเฟือยเกินไปจนเป็นหนี้สิน และไมตระหนี่ถี่เหนียวเกินไปจนทำให้ตนเองและผู้อื่นเดือดร้อน
- การทำงาน: การทำงานอย่างพอดี ไม่ทำงานหนักเกินไปจนเสียสุขภาพ และไม่ขี้เกียจจนงานไม่เสร็จ
- การพักผ่อน: การพักผ่อนอย่างเพียงพอ ไม่พักผ่อนมากเกินไปจนเสียการเสียงาน และไม่พักผ่อนน้อยเกินไปจนร่างกายอ่อนเพลีย
- การคบคน: การคบคนอย่างมีสติ เลือกคบคนดี และหลีกเลี่ยงการคบคนพาล
- การปฏิบัติธรรม: การปฏิบัติธรรมอย่างพอดี ไม่เคร่งครัดเกินไปจนทำให้ตนเองและผู้อื่นเดือดร้อน และไม่ปล่อยปละละเลยจนไม่เกิดผล
คำสอนที่เกี่ยวข้อง:
ในพระพุทธศาสนามีคำสอนมากมายที่เกี่ยวข้องกับความรู้จักประมาณ เช่น
- มัชฌิมาปฏิปทา: ทางสายกลาง ซึ่งสอนให้ดำเนินชีวิตโดยไม่สุดโต่งไปในทางใดทางหนึ่ง แต่ดำเนินชีวิตในทางที่พอดี เหมาะสม
- อินทรียสังวร: การสำรวมอินทรีย์ทั้ง 6 คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เพื่อไม่ให้จิตใจถูกกิเลสครอบงำ
สรุป: สุภาษิต “ความรู้จักประมาณ ยังประโยชน์ให้สำเร็จทุกเมื่อ” เป็นเครื่องเตือนใจให้เราดำเนินชีวิตด้วยความมีสติ รู้จักความพอดี และหลีกเลี่ยงการทำอะไรที่เกินพอดี เพื่อที่จะได้ประสบความสำเร็จและความสุขในชีวิต
การศึกษาและทำความเข้าใจในหลักธรรมเหล่านี้ จะช่วยให้เราดำเนินชีวิตได้อย่างมีสติและมีความสุขมากยิ่งขึ้น