
ความหมายของพุทธศาสนสุภาษิต “พึงตัดความโกรธด้วยปัญญา”
พุทธศาสนสุภาษิต “พึงตัดความโกรธด้วยปัญญา” มาจากพระบาลีบทว่า โกธํ ปญฺญาย อุจฺฉินฺเท. (นัย-องฺ. สตฺตก. ๒๓/๑๐๐.) มีความหมายที่ลึกซึ้งและเน้นย้ำถึงบทบาทสำคัญของ ปัญญา ในการเอาชนะความโกรธ อธิบายได้ดังนี้:
1. พึงตัดความโกรธ:
- พึง หมายถึง ควร, สมควร, เป็นสิ่งที่ควรกระทำ
- ตัดความโกรธ หมายถึง การกำจัดความโกรธให้หมดสิ้นไป ไม่ให้ความโกรธเกิดขึ้น หรือหากเกิดขึ้นแล้วก็ต้องรีบดับให้เร็วที่สุด เปรียบเสมือนการตัดต้นตอของปัญหา ไม่ให้มันเติบโตและสร้างความเสียหาย
2. ด้วยปัญญา:
- ปัญญา ในที่นี้หมายถึง ความรู้แจ้ง ความเข้าใจอย่างถ่องแท้ถึงธรรมชาติของความโกรธ สาเหตุของความโกรธ ผลเสียของความโกรธ และวิธีการดับความโกรธ
- ปัญญา ไม่ได้หมายถึงเพียงแค่ความรู้ทางทฤษฎี แต่รวมไปถึง ความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง ที่เกิดจากการพิจารณา ไตร่ตรอง และประสบการณ์
- ปัญญา เปรียบเสมือนดาบคมที่สามารถตัดรากเหง้าของความโกรธได้อย่างเด็ดขาด
ความหมายโดยรวม:
สุภาษิตนี้สอนให้เราใช้ ปัญญา เป็นเครื่องมือสำคัญในการเอาชนะความโกรธ ไม่ใช่เพียงแค่การข่มใจ หรืออดทนอดกลั้นเท่านั้น แต่ต้อง เข้าใจ ถึงต้นตอของปัญหา และ รู้วิธี ที่จะจัดการกับมันอย่างถูกต้อง
การใช้ “ปัญญา” ในการตัดความโกรธ:
- เข้าใจธรรมชาติของความโกรธ: ความโกรธเป็นอารมณ์ชั่วคราว เกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไป เป็นสิ่งที่ไม่เที่ยง ไม่ควรยึดมั่นถือมั่น
- เข้าใจสาเหตุของความโกรธ: พิจารณาว่าอะไรเป็นสาเหตุที่ทำให้เราโกรธ เกิดจากตัวเราเอง หรือเกิดจากผู้อื่น หรือเกิดจากสถานการณ์ เมื่อเข้าใจสาเหตุแล้ว ก็จะสามารถหาวิธีป้องกันหรือแก้ไขได้ตรงจุด
- เข้าใจผลเสียของความโกรธ: ตระหนักรู้ว่าความโกรธส่งผลเสียอย่างไรต่อตัวเราเอง ต่อคนรอบข้าง และต่อสถานการณ์ ทั้งทางกาย ทางวาจา และทางใจ
- เข้าใจวิธีการดับความโกรธ: เรียนรู้และฝึกฝนวิธีการต่าง ๆ ในการดับความโกรธ เช่น การเจริญสติ การเจริญเมตตา การให้อภัย การมองโลกในแง่ดี การปล่อยวาง
- พิจารณาอย่างแยบคาย (โยนิโสมนสิการ): คิดพิจารณาอย่างรอบคอบ มีเหตุมีผล ไม่ด่วนตัดสิน มองทุกอย่างตามความเป็นจริง
- ฝึกฝนตนเอง: หมั่นฝึกฝนตนเองให้มีสติ มีสมาธิ และมีปัญญา เพื่อที่จะสามารถควบคุมอารมณ์และจัดการกับความโกรธได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ตัวอย่าง:
หากมีคนมาด่าว่าเรา แทนที่จะโกรธตอบทันที เราควรใช้ ปัญญา พิจารณาดังนี้:
- เขาอาจจะกำลังมีปัญหา หรือกำลังทุกข์ใจอยู่ จึงพูดจาไม่ดี
- คำพูดของเขาไม่สามารถทำร้ายเราได้ ถ้าเราไม่เก็บมาใส่ใจ
- การโกรธตอบไม่ได้ช่วยอะไร มีแต่จะทำให้สถานการณ์แย่ลง
- เราควรให้อภัยเขา และแผ่เมตตาให้เขา
สรุป:
“พึงตัดความโกรธด้วยปัญญา” เป็นคำสอนที่ชี้ให้เห็นว่า การจะเอาชนะความโกรธได้อย่างแท้จริงนั้น ต้องอาศัย ปัญญา ความเข้าใจอย่างถ่องแท้ ไม่ใช่เพียงแค่การกดข่มอารมณ์ชั่วคราว เมื่อเรามีปัญญา เราก็จะสามารถจัดการกับความโกรธได้อย่างมีประสิทธิภาพ และดำเนินชีวิตได้อย่างมีความสุข สงบเย็น และเป็นประโยชน์