ในท่ามกลางโลกที่เต็มไปด้วยความเร่งรีบ ความขัดแย้ง และความวุ่นวาย “ความสงบ” อาจดูเหมือนเป็นสภาวะที่เกิดขึ้นได้ยาก แต่ในทางพระพุทธศาสนา “ความสงบ” หรือ “สันติ” ไม่ใช่สิ่งที่รอให้เกิดขึ้นเอง แต่เป็นสิ่งที่ต้อง “ศึกษา” และ “ฝึกฝน” อย่างจริงจัง ดังพุทธศาสนสุภาษิตที่ว่า “สนฺติเมว สิกฺเขยฺย” (สันติเมวะ สิกเขยยะ) ซึ่งแปลว่า “พึงศึกษาความสงบนั่นแล”
ที่มาของพุทธศาสนสุภาษิต
สุภาษิตบทนี้ปรากฏในพระไตรปิฎก ภาษาบาลี หมวด มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ (ม. อุป. ๑๔/๔๓๖)
คำว่า “สนฺติ” (สันติ) ในทางธรรมมีความหมายลึกซึ้งยิ่งกว่าความเงียบหรือการไม่มีสงครามภายนอก แต่หมายถึง “ความสงบเย็นแห่งจิตใจ” ซึ่งเป็นสภาวะที่ปลอดโปร่งจากกิเลสเครื่องเศร้าหมอง เช่น ความโลภ ความโกรธ ความหลง “สันติ” จึงเป็นชื่อเรียกหนึ่งของ “พระนิพพาน” อันเป็นเป้าหมายสูงสุดของพระพุทธศาสนา
ความหมายและการตีความ
คำว่า “สิกฺเขยฺย” (พึงศึกษา) เป็นหัวใจสำคัญของสุภาษิตบทนี้ เพราะเป็นการชี้ให้เห็นว่า “สันติ” หรือความสงบนั้น เป็น “วิชา” ที่ต้องเรียนรู้ ไม่ใช่พรจากฟ้าที่รอคอย
การ “ศึกษาความสงบ” ในที่นี้ ไม่ได้หมายถึงการอ่านตำราเพียงอย่างเดียว แต่คือการลงมือปฏิบัติธรรมเพื่อทำความเข้าใจธรรมชาติของจิตใจตนเอง ซึ่งประกอบด้วย 3 ส่วนหลัก คือ:
- การศึกษาความสงบทางกาย (กายิกสันติ): คือการสำรวมกาย ไม่เบียดเบียนผู้อื่น อยู่ในสภาพแวดล้อมที่เกื้อกูลต่อความสงบ
- การศึกษาความสงบทางวาจา (วจีสันติ): คือการสำรวมวาจา พูดในสิ่งที่เป็นประโยชน์ พูดด้วยความเมตตา เว้นจากการพูดเท็จ คำหยาบ หรือวาจาที่สร้างความแตกแยก
- การศึกษาความสงบทางใจ (จิตตสันติ): นี่คือส่วนที่สำคัญที่สุด คือการฝึกฝนจิตใจผ่าน “สติ” (Mindfulness) และ “สมาธิ” (Concentration) เพื่อให้รู้เท่าทันอารมณ์และความคิดที่เกิดขึ้น ไม่ปล่อยให้กิเลสครอบงำจิตใจ
“สันติ” จึงไม่ใช่สภาวะที่ปราศจากปัญหา แต่เป็นสภาวะที่จิตใจ “ไม่ทุกข์” แม้จะต้องเผชิญกับปัญหา
การประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน
สุภาษิต “สนฺติเมว สิกฺเขยฺย” เป็นเครื่องเตือนใจให้เราเปลี่ยนมุมมองจากการ “แสวงหา” ความสงบจากภายนอก มาเป็นการ “สร้าง” ความสงบจากภายใน
- ในยามที่เผชิญความขัดแย้ง: แทนที่จะตอบโต้ด้วยความโกรธ ให้กลับมา “ศึกษา” อารมณ์โกรธของตนเอง เรียนรู้ที่จะระงับมันด้วยสติและความเมตตา
- ในยามที่ชีวิตวุ่นวาย: แทนที่จะโหยหาความเงียบสงบภายนอก ให้ “ศึกษา” วิธีการทำจิตใจให้สงบ แม้ในท่ามกลางความวุ่นวายนั้น ผ่านการเจริญสติในทุกอิริยาบถ
- ในการทำงานและการอยู่ร่วมกัน: การศึกษาความสงบคือการเรียนรู้ที่จะรับฟังผู้อื่นด้วยใจเป็นกลาง (อุเบกขา) ลดทิฐิมานะ และมุ่งเน้นการแก้ปัญหามากกว่าการเอาชนะ
สรุป
“สนฺติเมว สิกฺเขยฺย” ไม่ได้สอนให้เราหลีกหนีจากโลก แต่สอนให้เรา “ฝึกฝน” ตนเองเพื่อที่จะอยู่ในโลกนี้ได้อย่างสงบเย็นจากภายใน ความสงบที่แท้จริงไม่ใช่การไม่มีสงครามภายนอก แต่คือการยุติ “สงครามภายใน” ใจของเราเอง และนั่นคือวิชาที่ชาวพุทธทุกคน “พึงศึกษา” ตลอดชีวิต
