ความหมายของพุทธศาสนสุภาษิต
“ผู้ประพฤติตามอำนาจจิต ย่อมลำบาก”
พุทธศาสนสุภาษิต “ผู้ประพฤติตามอำนาจจิต ย่อมลำบาก” มาจากพระบาลีบทว่า วิหญฺญตี จิตฺตวสานุวตฺตี. (ขุ. ชา. ทุก. ๒๗/๙๐.) เป็นคำสอนที่เตือนสติให้เราพิจารณาถึงโทษของการปล่อยใจไปตามอำนาจของกิเลส ตัณหา และอารมณ์ต่าง ๆ โดยไม่ควบคุม
ความหมายโดยละเอียด:
- วิหญฺญติ (วิหญฺญติ): แปลว่า ย่อมเดือดร้อน ย่อมลำบาก ย่อมได้รับความทุกข์ ทรมาน มาจากรากศัพท์ “หญ” ซึ่งมีความหมายถึง การถูกเบียดเบียน การได้รับความทุกข์
- จิตฺต (จิตฺต): แปลว่า จิตใจ ความคิด สภาพรู้ ซึ่งมีธรรมชาติที่แปรปรวน เปลี่ยนแปลงง่าย และมักถูกกิเลสครอบงำ
- วส (วส): แปลว่า อำนาจ การควบคุม การครอบงำ
- อนุวตฺตี (อนุวตฺตี): แปลว่า ผู้ประพฤติ ผู้ปฏิบัติตาม ผู้ดำเนินตาม
เมื่อนำมารวมกัน “วิหญฺญตี จิตฺตวสานุวตฺตี” จึงแปลโดยรวมว่า “ผู้ที่ประพฤติหรือปฏิบัติตามอำนาจของจิต (ที่ถูกกิเลสครอบงำ) ย่อมได้รับความเดือดร้อน ย่อมลำบาก”
ความหมายโดยรวมและนัยยะสำคัญ:
สุภาษิตนี้สอนให้เราตระหนักถึงอันตรายของการปล่อยใจให้เป็นไปตามอำนาจของกิเลส ตัณหา และอารมณ์ต่างๆ โดยขาดการควบคุม หากเราปล่อยให้จิตใจถูกครอบงำด้วยความโลภ ความโกรธ ความหลง หรืออารมณ์ต่างๆ โดยไม่ใช้สติและปัญญาพิจารณาไตร่ตรอง เราก็จะกระทำในสิ่งที่ผิดพลาด นำมาซึ่งความทุกข์และความเดือดร้อนทั้งแก่ตนเองและผู้อื่น
ตัวอย่างของการประพฤติตามอำนาจจิต:
- ความโลภ: อยากได้ทรัพย์สินของผู้อื่นจนถึงขั้นลักขโมย ทำให้ตนเองต้องได้รับโทษทางกฎหมายและผู้อื่นก็เดือดร้อน
- ความโกรธ: โกรธเคืองผู้อื่นอย่างรุนแรงจนถึงขั้นทำร้ายร่างกายหรือใช้คำพูดที่รุนแรง ทำให้เกิดความบาดหมางและความทุกข์ใจ
- ความหลง: หลงในอบายมุข เช่น การพนัน หรือยาเสพติด ทำให้เสียทรัพย์สิน เสียสุขภาพ และเสียอนาคต
วิธีการป้องกันตนเองจากการประพฤติตามอำนาจจิต:
- ฝึกสติ: การมีสติอยู่เสมอ จะช่วยให้เรารู้ตัวว่ากำลังคิดอะไร รู้เท่าทันอารมณ์ของตนเอง และไม่ปล่อยใจไปตามกิเลส
- ฝึกสมาธิ: การทำสมาธิจะช่วยให้จิตใจสงบ ตั้งมั่น และมีสติมากขึ้น ทำให้สามารถควบคุมอารมณ์และความคิดได้ดีขึ้น
- รักษาศีล: การรักษาศีลเป็นการฝึกควบคุมกายและวาจา ไม่ให้กระทำในสิ่งที่ผิดศีลธรรม ซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญของการควบคุมจิตใจ
- เจริญปัญญา: การศึกษาและพิจารณาธรรมะคำสอนของพระพุทธเจ้า จะช่วยให้เราเข้าใจความจริงของชีวิตและโลก และมีปัญญาในการดำเนินชีวิต
ดังนั้น การเข้าใจความหมายของ “วิหญฺญตี จิตฺตวสานุวตฺตี” และนำไปปฏิบัติในชีวิตประจำวัน จะช่วยให้เราหลีกเลี่ยงความทุกข์และความเดือดร้อนที่เกิดจากการปล่อยใจไปตามอำนาจของกิเลส และดำเนินชีวิตได้อย่างมีความสุขและสงบสุข