
พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร หรือคนไทยนิยมเรียกว่า พระแก้วมรกต เป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองที่สำคัญยิ่งของประเทศไทย ประดิษฐานในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม (หรือ วัดพระแก้ว) ในพระบรมมหาราชวัง กรุงเทพมหานคร
ตำนานพระแก้วมรกตนั้น มีหลายฉบับและแตกต่างกันไปตามยุคสมัยและสถานที่ แต่โดยรวมแล้ว มีใจความสำคัญดังนี้
การสร้างพระแก้วมรกต
- ตำนานโบราณ: เชื่อกันว่า พระแก้วมรกตสร้างขึ้นในปี พ.ศ. 500 ณ ประเทศอินเดีย ตำนานกล่าวว่าพระอินทร์มอบหมายให้พระวิษณุกรรมสร้างถวายพระนาคเสนเถระ
- พระราชวิจารณ์ในรัชกาลที่ 4: พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชวิจารณ์ว่า พระแก้วมรกตน่าจะสร้างขึ้นโดยช่างฝีมือ ในยุคทวารวดี หรือ ศิลปะล้านนามากกว่า
การเดินทางของพระแก้วมรกต
พระแก้วมรกตถูกเคลื่อนย้ายไปยังสถานที่ต่างๆ มากมาย ก่อนที่จะมาประดิษฐานที่ประเทศไทย เช่น
- อินเดีย: เชื่อกันว่า พระแก้วมรกตถูกสร้างขึ้นที่นี่ และประดิษฐานอยู่เป็นเวลานาน
- ศรีลังกา: พระแก้วมรกตถูกนำไปประดิษฐานที่นี่ระยะหนึ่ง
- กัมพูชา: พระแก้วมรกตถูกนำไปประดิษฐานที่นครธม
- ล้านนา: พระแก้วมรกตถูกค้นพบในเจดีย์วัดป่าญะ ตำบลเวียง เมืองเชียงราย (ปัจจุบันคือ วัดพระแก้ว อำเภอเมืองเชียงราย จังหวัดเชียงราย) ในปี พ.ศ. 1977 จากนั้น ถูกนำไปประดิษฐาน ที่เชียงใหม่ ลำปาง และ เชียงใหม่ อีกครั้ง
- ล้านช้าง: พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช ได้อัญเชิญพระแก้วมรกต ไปประดิษฐานที่ เวียงจันทน์
- กรุงธนบุรี และ กรุงรัตนโกสินทร์: ในปี พ.ศ. 2322 สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงอัญเชิญพระแก้วมรกต จากเวียงจันทน์ มายังกรุงธนบุรี และ ต่อมา พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงอัญเชิญพระแก้วมรกต ไปประดิษฐาน ที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม จนถึงปัจจุบัน
ความสำคัญของพระแก้วมรกต
- เป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมือง: พระแก้วมรกตเป็นพระพุทธรูปที่คนไทยให้ความเคารพศรัทธา เป็นอย่างสูง ถือเป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมือง
- เป็นสัญลักษณ์ของความศักดิ์สิทธิ์: เชื่อกันว่า พระแก้วมรกตมีความศักดิ์สิทธิ์ สามารถบันดาลความสุขความเจริญและความร่มเย็นให้แก่ประเทศชาติและประชาชน
ข้อสังเกต
- ตำนานพระแก้วมรกตมีหลายฉบับและมีรายละเอียดที่แตกต่างกันไป
- นักประวัติศาสตร์และนักโบราณคดียังคงศึกษาและวิเคราะห์หลักฐานเกี่ยวกับพระแก้วมรกต อย่างต่อเนื่อง (โดยมากถือเอาต้นค้นพบที่เจดีย์วัดป่าญะ ตำบลเวียง เมืองเชียงรายเป็นจุดเริ่มต้น)
- พระแก้วมรกตเป็นพระพุทธรูปที่แกะสลักจากหยกอ่อนเนไฟรต์สีเขียวดั่งมรกต เป็นพระพุทธรูปสกุลศิลปะก่อนเชียงแสนถึงศิลปะเชียงแสน (ไม่ได้แกะจากมรกต)
แม้ว่าตำนานและประวัติของพระแก้วมรกตจะมีความซับซ้อน แต่สิ่งสำคัญคือพระแก้วมรกตเป็นพระพุทธรูปที่ทรงคุณค่าและเป็นที่เคารพสักการะของคนไทยมาช้านาน