
ความหมายของพุทธศาสนสุภาษิต
“ความถึงพร้อมแห่งขณะ หาได้ยาก”
พุทธศาสนสุภาษิต “ความถึงพร้อมแห่งขณะ หาได้ยาก” มาจากบาลีบทว่า ทุลฺลภา ขณสมฺปตฺติ (ส.ม. สวดมนต์ฉบับหลวง) แม้ไม่มีในพระไตรปิฎก แต่ไม่ขัดแย้งกับคำสอนของพระพุทธเจ้า เป็นคำสอนที่เตือนสติให้เราเห็นคุณค่าของเวลาและโอกาสที่ผ่านเข้ามาในชีวิต และให้ใช้เวลาเหล่านั้นให้เกิดประโยชน์สูงสุด เพราะโอกาสที่ดีนั้นไม่ได้มาถึงเราบ่อยๆ
เรามาขยายความหมายของสุภาษิตนี้กัน:
- ความถึงพร้อมแห่งขณะ: หมายถึง ช่วงเวลาหรือโอกาสที่เหมาะสม ที่ปัจจัยต่างๆ เอื้ออำนวยให้เราสามารถทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งให้สำเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดี เช่น โอกาสในการศึกษาเล่าเรียน โอกาสในการทำงาน โอกาสในการทำความดี หรือโอกาสในการปฏิบัติธรรม เป็นต้น ขณะในที่นี้จึงหมายถึง ช่วงเวลาที่เหมาะสมและเอื้ออำนวยต่อการทำสิ่งต่างๆ
- หาได้ยาก: หมายถึง โอกาสที่ดีเช่นนี้ไม่ได้เกิดขึ้นบ่อยๆ ไม่ได้มีอยู่ตลอดเวลา เมื่อโอกาสมาถึงแล้ว หากเราไม่คว้าไว้ โอกาสนั้นก็จะผ่านพ้นไป และอาจจะไม่หวนกลับมาอีก
ดังนั้น สุภาษิต “ความถึงพร้อมแห่งขณะ หาได้ยาก” จึงสอนให้เราตระหนักว่า โอกาสที่ดีนั้นหายาก เมื่อมีโอกาสเข้ามาแล้ว เราควรใช้โอกาสนั้นให้เกิดประโยชน์สูงสุด ไม่ปล่อยปละละเลย หรือผัดวันประกันพรุ่ง
ความหมายที่ลึกซึ้งและนัยยะสำคัญ:
- ความไม่ประมาท: สุภาษิตนี้สอนให้เราไม่ประมาทในเวลาและโอกาส ไม่ควรใช้ชีวิตอย่างเลื่อนลอย หรือปล่อยเวลาให้ผ่านไปโดยเปล่าประโยชน์
- การใช้ชีวิตอย่างมีสติ: การตระหนักว่าโอกาสหายาก จะช่วยให้เราใช้ชีวิตอย่างมีสติ รู้จักพิจารณาว่าอะไรคือสิ่งที่ควรทำ และทำสิ่งนั้นอย่างเต็มที่เมื่อมีโอกาส
- การทำความดี: สุภาษิตนี้กระตุ้นให้เราทำความดีเมื่อมีโอกาส เพราะโอกาสในการทำความดีก็เช่นกัน ไม่ได้มีอยู่เสมอไป
- การปฏิบัติธรรม: ในทางปฏิบัติธรรม สุภาษิตนี้มีความสำคัญมาก เพราะการปฏิบัติธรรมต้องอาศัยความเพียรพยายามและความต่อเนื่อง หากปล่อยปละละเลยโอกาสในการปฏิบัติธรรม ก็อาจทำให้พลาดโอกาสในการบรรลุธรรมได้
- ความรับผิดชอบ: สุภาษิตนี้สอนให้เรามีความรับผิดชอบต่อชีวิตและเวลาของเรา ไม่ควรปล่อยให้โอกาสดีๆ หลุดลอยไปโดยไม่ทำอะไรเลย
ตัวอย่างในชีวิตประจำวัน:
- การศึกษา: เมื่อมีโอกาสได้เรียนหนังสือ เราก็ควรตั้งใจศึกษาเล่าเรียนอย่างเต็มที่ เพราะโอกาสในการศึกษาอาจไม่ได้มีมาง่ายๆ สำหรับทุกคน
- การทำงาน: เมื่อมีโอกาสได้ทำงานที่ดี เราก็ควรตั้งใจทำงานให้ดีที่สุด เพราะโอกาสเช่นนี้อาจไม่ได้มาถึงเราบ่อยๆ
- การช่วยเหลือผู้อื่น: เมื่อมีโอกาสช่วยเหลือผู้อื่นที่กำลังเดือดร้อน เราก็ควรรีบช่วยเหลือ เพราะโอกาสเช่นนี้อาจไม่หวนกลับมาอีก
ความเกี่ยวข้องกับคำสอนอื่นๆ ในพระพุทธศาสนา:
สุภาษิตนี้สอดคล้องกับคำสอนเรื่องความไม่ประมาท (อปฺปมาท) ซึ่งเป็นคุณธรรมสำคัญในพระพุทธศาสนา ความไม่ประมาทคือการมีสติอยู่เสมอ ระลึกถึงความไม่เที่ยงของชีวิต และใช้ชีวิตอย่างมีคุณค่า
โดยสรุปแล้ว พุทธศาสนสุภาษิต “ความถึงพร้อมแห่งขณะ หาได้ยาก” สอนให้เราเห็นคุณค่าของเวลาและโอกาส ใช้ชีวิตอย่างมีสติ ไม่ประมาท และทำในสิ่งที่ดีงามเมื่อมีโอกาส เพื่อไม่ให้เสียใจในภายหลัง