ต้นอานันทโพธิ์ คือต้นโพธิ์ที่ได้รับการยอมรับว่าเป็นหนึ่งในต้นไม้ที่มีอายุยืนยาวที่สุดในโลกซึ่งมีประวัติการปลูกที่ชัดเจน และยังคงยืนต้นแผ่กิ่งก้านให้ร่มเงาอยู่ตราบจนปัจจุบัน ณ วัดพระเชตวันมหาวิหาร เมืองสาวัตถี ประเทศอินเดีย ต้นโพธิ์ต้นนี้มีความสำคัญอย่างยิ่งในพระพุทธศาสนา เพราะเป็นต้นโพธิ์ที่ปลูกขึ้นในสมัยที่พระพุทธเจ้ายังทรงมีพระชนม์ชีพอยู่ และเปรียบเสมือนตัวแทนของพระองค์
ที่มาแห่งการปลูก
ในสมัยพุทธกาล เมื่อพระพุทธเจ้าเสด็จไปประทับที่วัดพระเชตวันมหาวิหาร ซึ่งอนาถบิณฑิกเศรษฐีสร้างถวายนั้น พระองค์มักจะเสด็จจาริกไปแสดงธรรมในที่ต่างๆ เป็นเวลาหลายเดือนในแต่ละปี ทำให้ชาวเมืองสาวัตถีที่เลื่อมใสในพระพุทธศาสนา รู้สึกอ้างว้างและไม่มีสิ่งใดเป็นที่ยึดเหนี่ยวทางจิตใจเมื่อพระองค์ไม่ได้ประทับอยู่
ด้วยเหตุนี้ ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี จึงได้ปรึกษากับ พระอานนท์ พุทธอุปัฏฐาก เพื่อหาสิ่งที่จะเป็นเครื่องระลึกถึงและเป็นที่สักการะบูชาแทนองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าในยามที่พระองค์เสด็จไปที่อื่น
พระอานนท์จึงได้นำความนี้ไปกราบทูลพระพุทธเจ้า พระองค์ทรงมีพุทธานุญาตให้ปลูกต้นโพธิ์ขึ้นเพื่อเป็น “ปริโภคเจดีย์” (เจดีย์ที่เกี่ยวเนื่องกับสิ่งที่พระพุทธเจ้าเคยทรงใช้สอย) โดยตรัสว่า ต้นมหาโพธิ์ที่พระองค์อาศัยเป็นที่ตรัสรู้นั้น แม้พระองค์จะยังทรงพระชนม์ชีพอยู่หรือปรินิพพานไปแล้ว ก็สามารถเป็นเจดีย์ได้เช่นกัน
การดำเนินการปลูก
เมื่อได้รับพุทธานุญาตแล้ว พระอานนท์จึงได้มอบหมายให้ พระมหาโมคคัลลานะ อัครสาวกผู้เป็นเลิศทางฤทธิ์ เหาะไปยังพุทธคยา เพื่อนำผลสุกของต้นพระศรีมหาโพธิ์ต้นดั้งเดิมที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้กลับมา
จากนั้น พระอานนท์ได้เป็นผู้ดำเนินการในการปลูก โดยมีท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี, นางวิสาขามหาอุบาสิกา และพระเจ้าปเสนทิโกศล ร่วมกันในพิธีปลูก ณ บริเวณประตูทางเข้าวัดพระเชตวันมหาวิหาร
ด้วยเหตุที่พระอานนท์เป็นผู้ริเริ่มและจัดการดูแลการปลูกทั้งหมด ต้นโพธิ์ต้นนี้จึงได้รับการขนานนามว่า “อานันทโพธิ์” เพื่อเป็นเกียรติแก่ท่าน
ความสำคัญในปัจจุบัน
ต้นอานันทโพธิ์ยังคงยืนต้นอย่างสง่างามมานานกว่า 2,500 ปี เป็นพยานแห่งความศรัทธาและเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวพุทธทั่วโลกให้ความเคารพนับถือเป็นอย่างสูง ถือเป็นปริโภคเจดีย์ที่สำคัญรองลงมาจากต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่พุทธคยา และเป็นหนึ่งในต้นไม้ที่มีประวัติศาสตร์ยาวนานที่สุดที่มนุษย์รู้จักและยังคงมีชีวิตอยู่ เป็นเครื่องยืนยันถึงเหตุการณ์ในพุทธประวัติและเป็นศูนย์รวมจิตใจของพุทธศาสนิกชนที่ได้เดินทางไปแสวงบุญ ณ ดินแดนพุทธภูมิ
