
บุญกองข้าวเปลือก หรือที่เรียกกันในชื่ออื่นๆ เช่น บุญคูณลาน บุญกุ้มข้าวใหญ่ หรือ บุญประทายข้าวเปลือก เป็นประเพณีสำคัญของชาวอีสานที่สืบทอดกันมาตั้งแต่สมัยโบราณ โดยมีที่มาและความสำคัญ ดังนี้
ที่มาของบุญกองข้าวเปลือก
- ความเชื่อเรื่องพระแม่โพสพ: ชาวนาไทยมีความเชื่อในเรื่องพระแม่โพสพ ซึ่งเป็นเทพีแห่งข้าว ช่วยดลบันดาลให้ข้าวเจริญงอกงาม การทำบุญกองข้าวเปลือกจึงเป็นเหมือนการขอบคุณพระแม่โพสพที่ประทานข้าวให้ และเป็นการขอพรให้การทำนาในปีต่อไปได้ผลผลิตดี
- การทำบุญหลังการเก็บเกี่ยว: หลังจากฤดูเก็บเกี่ยว ชาวนาจะนำข้าวเปลือกส่วนหนึ่งมากองรวมกันที่วัด เพื่อทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ล่วงลับ และเป็นการแสดงความขอบคุณต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ช่วยปกปักรักษาให้การทำนาประสบผลสำเร็จ
- การสร้างความสามัคคีในชุมชน: บุญกองข้าวเปลือกเป็นกิจกรรมที่ชาวบ้านในชุมชนจะมาร่วมแรงร่วมใจกัน ช่วยเสริมสร้างความสัมพันธ์อันดีและความสามัคคีในหมู่คณะ
ตำนานบุญกองข้าว (การถวายข้าวใหม่ ข้าวคูณลาน)
มีตำนานเล่าว่า ในสมัยพุทธกาลของพระกัสสปะ มีพี่น้องสองคนทำนาด้วยกัน น้องชายชวนพี่ชายทำบุญด้วยข้าวใหม่ แต่พี่ชายปฏิเสธ น้องชายจึงแบ่งนาออกมาทำบุญเอง โดยทำบุญหลายครั้ง ตั้งแต่ข้าวยังเป็นน้ำนม จนถึงเก็บเกี่ยวเข้ายุ้งฉาง ด้วยอานิสงส์แห่งการทำบุญนี้ ทำให้น้องชายได้บรรลุอรหันต์ก่อนใครในชาติภพต่อมา (พระอัญญาโกณฑัญญะ) ชาวนาจึงเชื่อว่าการทำบุญด้วยข้าวใหม่ จะเป็นสิริมงคลและนำมาซึ่งความเจริญ
ความสำคัญของบุญกองข้าวเปลือก
- เป็นการอนุรักษ์วัฒนธรรมประเพณีอันดีงาม: บุญกองข้าวเปลือกเป็นประเพณีที่สะท้อนให้เห็นถึงวิถีชีวิต ความเชื่อ และภูมิปัญญาของชาวนาไทย ซึ่งเป็นสิ่งที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ไว้
- เป็นการส่งเสริมความกตัญญู: การทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้แก่บรรพบุรุษ และการระลึกถึงพระคุณของพระแม่โพสพ เป็นการปลูกฝังคุณธรรมความกตัญญูให้แก่คนรุ่นหลัง
- เป็นการสร้างความเข้มแข็งให้แก่ชุมชน: กิจกรรมต่างๆ ในบุญกองข้าวเปลือก เช่น การร่วมกันขนข้าว การทำอาหารเลี้ยงกัน เป็นการสร้างความสามัคคี ความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ และความเข้มแข็งให้แก่ชุมชน
รูปแบบของบุญกองข้าวเปลือก
ในแต่ละท้องถิ่นอาจมีรูปแบบการจัดงานบุญกองข้าวเปลือกที่แตกต่างกันไป แต่โดยทั่วไปแล้วจะมีกิจกรรมหลักๆ ดังนี้
- การก่อกองข้าว: ชาวบ้านจะนำข้าวเปลือกมากองรวมกันเป็นรูปเจดีย์ หรือรูปทรงอื่นๆ ตามความเชื่อของแต่ละท้องถิ่น
- พิธีกรรมทางศาสนา: นิมนต์พระสงฆ์มาสวดมนต์ เจริญพระพุทธมนต์ และทำพิธีทางศาสนา
- การเฉลิมฉลอง: มีการจัดกิจกรรมบันเทิงต่างๆ เช่น การแสดงดนตรี การฟ้อนรำ การละเล่นพื้นบ้าน เพื่อสร้างความสนุกสนานให้แก่ผู้ร่วมงาน

ช่วงเวลาของการทำบุญกองข้าวเปลือก
โดยทั่วไปแล้ว บุญกองข้าวเปลือกจะจัดขึ้นหลังฤดูเก็บเกี่ยว ซึ่งอยู่ในช่วงเดือนยี่ถึงเดือนสาม หรือประมาณเดือนมกราคมถึงเดือนกุมภาพันธ์ เหตุผลที่เลือกทำบุญในช่วงเวลานี้ก็เพราะว่า
- เป็นช่วงที่เสร็จสิ้นจากการเก็บเกี่ยว: ชาวนาจะมีเวลาว่างจากการทำนา และมีข้าวเปลือกที่เก็บเกี่ยวแล้วพร้อมสำหรับการทำบุญ
- เป็นช่วงก่อนเริ่มต้นฤดูกาลทำนาใหม่: การทำบุญในช่วงนี้เป็นเหมือนการเตรียมความพร้อม และขอพรให้การทำนาในปีต่อไปประสบผลสำเร็จ
อย่างไรก็ตาม ช่วงเวลาในการทำบุญกองข้าวเปลือกอาจแตกต่างกันไปบ้างในแต่ละท้องถิ่น ขึ้นอยู่กับปัจจัยต่างๆ เช่น
- พันธุ์ข้าวที่ปลูก: พันธุ์ข้าวแต่ละชนิดมีระยะเวลาเก็บเกี่ยวที่แตกต่างกัน
- สภาพอากาศ: ฝนฟ้าอากาศอาจมีผลต่อระยะเวลาการเก็บเกี่ยว และการจัดงานบุญ
- ความสะดวกของชาวบ้านในชุมชน: การกำหนดวันจัดงานบุญต้องคำนึงถึงความสะดวกของคนส่วนใหญ่ในชุมชนด้วย
บุญกองข้าวเปลือกเป็นประเพณีที่ทรงคุณค่า สะท้อนให้เห็นถึงวิถีชีวิต วัฒนธรรม และความเชื่อของชาวนาไทย ซึ่งควรค่าแก่การอนุรักษ์และสืบทอดให้คงอยู่ต่อไป